Przeziębienie
Przeziębienie to inaczej zakażenie górnych dróg oddechowych lub ostry nieżyt nosa wywołany wirusem. Przeziębienie określane jest także, jako wirusowe zapalenie górnych dróg oddechowych co, jak łatwo się domyślić oznacza, zaatakowane zostały nasze: nos i gardło.
Wirusy przeziębienia oddziałują poprzez podrażnienie błony śluzowej naszego gardła i nosa. Po tym jak infekcja już się rozpocznie, następuje stopniowe rozszerzenie i wzrost przepuszczalności naszych naczyń krwionośnych. Zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej to typowe objawy przeziębienia i grypy. Jednocześnie gruczoły wydzielają większą ilość śluzu, co dla nas oznacza katar i towarzyszące mu kichanie. Objawom tym może towarzyszyć także stan podgorączkowy (na ogół do 38 stopni C) i suchy, meczący kaszel.
W każdej aptece można znaleźć całe rzędy środków przeznaczonych do leczenia lub zapobiegania ostremu zakażeniu górnych dróg oddechowych, którą to chorobę powszechnie nazywamy przeziębieniem. Mimo to, niewiele z nich jest w stanie faktycznie poprawić stan naszego zdrowia. W większości przypadków, w szczególności, gdy stosowane są u dzieci, działania niepożądane tych leków mogą być gorsze niż objawy przeziębienia, które mają leczyć.
Czym jest przeziębienie?
Określenie „przeziębienie” odnosi się do kompleksu, objawów i symptomów o podobnych właściwościach, które mogą być wywołane przez wiele różnych wirusów. Infekcja górnych dróg oddechowych (ang. URI) zwykle określana jest przez lekarzy jako wirusowa, objawiająca się bardzo dobrze znanymi cechami, do których należą katar, przekrwienie błony śluzowej nosa, kichanie, kaszel, a czasami ból gardła i łzawienie oczu. Przeziębienia mogą być również związane z oznakami i objawami ogólnoustrojowymi, takimi jak gorączka, dreszcze, złe samopoczucie i bóle mięśni , choć te są zazwyczaj postrzegane jako objawy grypy , lub „zespołu grypopodobnego” spowodowane przez inne wirusy. Co najmniej 50% przeziębień powodują rinowirusy, z których znanych jest około 100 tzw. serotypów. Inne wirusy , które mogą powodować przeziębienia to enterowirusy, adenowirusy, syncytialny wirus oddechowy (RSV), koronawirus, wirusy grypy i paragrypy oraz ludzki metapneumowirus (HMPV). Rinowirusy najlepiej czują się w niższych temperaturach występujących w środowisku panującym w naszym nosie, w przeciwieństwie do cieplejszych okolic w głębi ciała, dlatego podstawowe oznaki i objawy zakażenia występują właśnie tam. Inne wirusy mogą powodować choroby wpływające na organizm ludzki bardziej systemowo, a więc zdolne są do wytwarzania bardziej poważnych chorób. Typowe przeziębienie narasta w pierwszych 3-4 dniach, szczyt osiąga przez następne 1-2 dni, a następnie utrzymuje się i gaśnie przez kolejne 3-4 dni. Większość przeziębień ustaje lub znacząco zanika w ciągu dni 7-10 choroby.Jeżeli mamy trochę szczęścia i trafimy na szczep grypy typu B lub C to mamy szanse na łagodny przebieg choroby, co dotyczy niestety tylko dorosłych. Po zainfekowaniu wirusem grypy typu C, nabywamy trwałą odporność organizmu na tę rodzinę wirusów, co jest przy całej niefortunności tego zdarzenia – pocieszające. Na grypę typu C szczególnie narażone są dzieci, bo u nich ma ona najpoważniejszy przebieg.
Znacznie gorzej, gdy dopadnie nas wirus grypy typu A. Cechuje go wysoka gorączka, towarzyszące jej dreszcze oraz ból mięśnie lub „łamanie” w kościach, a także ogólnie obolałe mięśnie, a także równie niemiłe objawy: kaszel, katar, czasami zapalenie spojówek a nawet bóle brzucha lub wymioty. Wirus typu A i choroba z nim związana oznacza zwykle gwałtowne pogorszenie się stanu pacjenta i wysoką gorączką oraz towarzyszące jej dreszcze. Na samym początku grypy typu A odczuwamy bardzo szybki wzrost gorączki, która może osiągnąć nawet poziom 40 stopni C. Atak wysokiej temperatury i towarzyszące mu osłabienie organizmu oraz ból (mięsni, kości) utrzymuje się zwykle 4 do 5 dni. Wówczas drobnoustroje chorobotwórcze wytwarzają jady, tzw. pirogeny, drażniące ośrodki odczuwania ciepła w mózgu. Oznacza to dla pacjenta wzrost całej temperatury ciała. Nie oznacza to jednak nic złego, przeciwnie, umiarkowana gorączka pobudza nasz układ odpornościowy do produkcji przeciwciał zwalczających atakujące organizm wirusy. Natomiast zbyt wysoka gorączka, to znaczy powyżej 39C, jest niekorzystna dla organizmu gdyż ma destrukcyjny wpływ na nasz mózg. W drastycznych przypadkach może prowadzić do bezsenności lub może prowokować do występowania drgawek.
Prosząc o lekarstwo
Pomimo stosunkowo krótkiego ograniczonego i na ogół łagodnego w swym charakterze – przeziębienia objawy mogą być bardzo nieprzyjemne i powodować olbrzymią ilość utraconych dni pracy i szkoły. Nie powinien stanowić zaskoczenia fakt, że wielu ludzi chce spróbować środków łagodzących uciążliwe objawy przeziębienia wydając w sumie blisko 3 mld dolarów w USA rocznie na środki zaradcze. Prawie każdy ma swój ulubiony środek na przeziębienia. Moja matka zawsze zaczynała od dobowej dawki 1000 mg witaminy C na początku wszelkich przeziębień. Niestety, pomimo używanych wszystkich środków marketingu, szumu medialnego i niemal powszechnej wiary w działanie przynajmniej jednej formy takiego środka istnieje niewiele dowodów na skuteczność powszechnie stosowanych lekarstw na przeziębienie.
Brak skuteczności środków na przeziębienie nie jest zaskakująca, jeśli weźmie się pod uwagę patofizjologię objawów przeziębienia. Te znane i irytujące oznaki i objawy są głównie wynikiem odpowiedzi zapalnej organizmu i sygnału do niszczenia wirusa w zainfekowanych komórkach górnych dróg oddechowych. System immunologiczny (z wyjątkiem osób z wrodzonym lub nabytym niedoborem odporności) jest zazwyczaj całkowicie zdolny do szybkiego przeciwdziałania chorobom górnych dróg oddechowych i działaniu tych wirusów. Większość chwały za zwalczenie choroby należy prawdopodobnie przypisać ograniczonemu charakterowi przeziębienia, samoistnej odpowiedzi naszego organizmu i własnym zdolnościom usuwania wirusa i naprawianiu szkód, które wyrządza choroba.
Nie tylko brakuje dowodów naukowych na skuteczność środków na przeziębienie, ale stosowanie ich u dzieci wiąże się ze znaczącym wzrostem zachorowalności, a niekiedy nawet zgonami. Każdego roku w Stanach Zjednoczonych do ponad 7000 dzieci poniżej 12 roku życia wzywane jest pogotowie w wyniku działań niepożądanych związanych z środkami na przeziębienie. Jest to w dużej mierze wynik niewłaściwego dawkowania lub niewłaściwej częstości podawania środków. W jednym z badań wykazano, że tylko 30% rodziców potrafi zarówno dokonać dokładnego pomiaru jak i prawidłowo odmierzyć dawkę leku OTC na przeziębienie dla dziecka. Ponadto tym, co przyczynia się do wystąpienia niekorzystnych zdarzeń jest to, że wiele środków na przeziębienie dla dzieci to produkty zwalczające wiele symptomów, zawierające kilka różnych leków. Gdy rodzice podają więcej niż jeden lek jednocześnie swojemu dziecku może dojść przypadkowo do przedawkowania co najmniej jednego ze składników. Na przykład, wiele leków na przeziębienie zawiera paracetamol (acetaminofen) będący reduktorem gorączki. Nieświadomi tego rodzice często jednocześnie podają dzieciom paracetamol jako oddzielny lek powodując ryzyko niebezpiecznego przedawkowania.
Ta sama kuracja na podobne choroby
Czasami kilka razy dziennie jestem pytany przez rodziców co może ulżyć cierpieniu ich dziecka. Moja rada jest daleka od tego by nazwać ją „postępową”. To dlatego, że próbuję, najlepiej jak tylko mogę, ograniczyć moje rady do tego, co może być uznane za prawdziwe w oparciu o dowody naukowe. Często sprawia to, że rodzice wychodzą ode mnie niezadowoleni, a czasem nawet sfrustrowani lub w złości. Jednak niektórzy rodzice są mi wdzięczni uznając moją uczciwość i wierność przysiędze Hipokratesa „po pierwsze nie szkodzić”. Ale liczba dzieci, którym podaje się środki na przeziębienie w USA jest naprawdę zdumiewająca. Co tydzień około 10 % dzieci (z ponad 82 mln wszystkich amerykańskich dzieci według US Census 2012 ) bierze te leki bez udowodnionej skuteczności narażając się na znaczne ryzyko.
W październiku 2007 roku zaniepokojony brakiem dowodów potwierdzających skuteczność środków na przeziębienie u dzieci i w trosce o bezpieczeństwo osób korzystających z tych produktów bez recepty Komitet Leków FDA oraz Pediatryczny Komitet Doradczy jednomyślnie ostrzegł przed używaniem środków na przeziębienie u dzieci do 2 lat. W odpowiedzi producenci amerykańscy dobrowolnie wycofali te produkty sprzedawane dla niemowląt w wieku poniżej 2. W 2008 r., producenci zmienili także ich etykietowanie, aby ostrzegać przed używaniem w przypadku dzieci w wieku do 4 lat. Choć większość z członków Komitetu Doradczego FDA głosowała przeciwko użyciu środków na przeziębienie u dzieci w wieku poniżej 6 lat, FDA nie sformułowało jeszcze oficjalnie tego zalecenia. Jednak Amerykańska Akademia Pediatrii oficjalnie wypowiada się przeciwko ich stosowaniu u dzieci poniżej 6 roku życia.
Mimo, że w badaniach na próbie losowej skuteczność środków na przeziębienie nie wykazuje żadnej różnicy w porównaniu do placebo i mimo możliwości wystąpień poważnych działań niepożądanych produkty te pozostają wszechobecne na półkach aptecznych, a rodzice i wielu lekarzy dziecięcych przyzwyczaiło się do ich stosowania w leczeniu przeziębienia u dzieci. Choć zmiany oznakowania, o których mowa wcześniej, spowodowały znaczny spadek zgłaszanych działań niepożądanych związanych z środkami na przeziębienie u dzieci poniżej 4 lat, ich stosowanie jest nadal częste.
Skuteczność poszczególnych środków na przeziębienie
Przeciwbólowe / przeciwgorączkowe
Na podstawie moich doświadczeń jestem w stanie stwierdzić, że rodzice często podają paracetamol lub ibuprofen, aby leczyć dzieci z przeziębienia w taki sposób, jakby to było jakieś panaceum lub działający magicznie eliksir. Chociaż mogą pomóc w walce z gorączką lub bólami mięśni, nie wpływają one na oznaki choroby górnych dróg oddechowych i objawy przeziębienia. Paracetamol może w rzeczywistości powstrzymać przeciwciała neutralizujące wirusa, potencjalnie przedłużając działanie wirusa i objawy przeziębienia.
Antybiotyki i leki przeciwwirusowe
Antybiotyki nie robią nic, co mogłoby pomóc w leczeniu przeziębienia. Istnieją zakażenia górnych dróg oddechowych, na które mogą być podane antybiotyki , np. niektóre infekcje ucha i zatok , które stanowią potencjalne źródło powikłań przy przeziębieniu. Jednak jak wszyscy wiemy przeziębienia nie leczy się antybiotykami. Niestety, w codziennej praktyce leczenie antybiotykami przeziębienia nie jest niczym niezwykłym śród lekarzy, co przyczynia się wraz z dodawaniem antybiotyków do paszy zwierzęcej do bardzo niebezpiecznego zyskiwania oporności drobnoustrojów na antybiotyki. Ale to temat na osobny artykuł.
Istnieją poważne przeszkody na drodze do stworzenia efektywnego środka przeciwwirusowego skutecznego przy przeziębieniach. Należą do nich ogromną liczba wirusów i serotypów wirusa, które mogą powodować przeziębienia, a także łatwość, z jaką te wirusy podlegają mutacji. Z podobnych powodów opracowanie szczepionki przeciwko przeziębieniom jest praktycznie niemożliwe. Jednym skutecznym środkiem przeciwwirusowym jest pleconaril , który wykazał pewną skuteczność w badaniach wstępnych (głównie u dorosłych), ale został odrzucony przez FDA w 2002 roku ze względu na niekorzystny profil działań niepożądanych.
Leki przeciwhistaminowe
Niektóre badania wykazały niewielki spadek skłonności do kichania i swędzenia nosa po zastosowaniu leków przeciwhistaminowych u dorosłych. Chociaż leki te są przydatne w leczeniu alergii, jej oznak i objawów, które przypominają przeziębienie, nie okazały się jednak skuteczne w leczeniu przeziębień u dzieci. Wiele produktów bez recepty (OTC) przeznaczonych do stosowania u dzieci , jako „objawowych” przeciw kaszlowi i przeziębieniu zawiera środki lecznicze przeciwhistaminowe pierwszej generacji, które mogą mieć istotne antycholinergiczne działania niepożądane. Mogą to być zaburzenia żołądkowo-jelitowe, suchość w ustach, przyspieszenie czynności serca, a nawet zaburzenia rytmu serca, depresja centralnego układu nerwowego ( pobudzenie) lub halucynacje i depresja oddechowa.
Leki przeciwkaszlowe (leki na kaszel)
Kiedy byłem na studniach uczono mnie, że nigdy nie leczy się kaszlu, ponieważ kaszel jest mechanizmem obronnym, który oczyszcza drogi oddechowe z wydzieliny i patogenów. W tym czasie sądziliśmy, że nie ma to znaczenia, gdyż nie ma lekarstwa na kaszel, które okazałoby się rzeczywiście lepsze niż placebo. Jednakże współcześnie istnieją takie leki i należy brać pod uwagę także potencjalnie ich poważne działania niepożądane.
Dekstrometorfan (w Polsce np. Acodin, Robitussin, Gripex) jest jedną z najczęstszych „tłumiących kaszel” substancji na rynku. Jest substancją, która przy podawaniu prawidłowym ma niski potencjał do działań niepożądanych. Przy wyższych dawkach jednakże może powodować poważne skutki w ośrodkowym układzie nerwowym, w tym halucynacje i stany dysocjacyjne. Niestety, w rzeczywistości Dekstrometorfan nie działa. W badaniu z 2004 r. wykazano, że ani dekstrometorfan ani działająca przeciwhistaminowo difenhydramina nie daje lepszych wyników w stosunku do placebo w odniesieniu do nocnego kaszlu lub trudności snu u dzieci z przeziębieniami. Inne badania wykazały, że zwiększenie dawki dekstrometorfanu nie poprawi jego skuteczności i może doprowadzić do zwiększonego ryzyka wystąpienia efektów ubocznych. Istnieją pewne dowody, że dekstrometorfan może być nawet odpowiedzialny za niektóre zgony niemowląt.
Kodeina była wykorzystywana przez długi czas w leczenia kaszlu u dzieci pomimo braku dowodów, że jest ona rzeczywiście skuteczniejsza od placebo. Kodeina jest związkiem opioidowym, który jest przekształcany w wątrobie do morfiny, jego aktywnego metabolitu. Poważne, czasem śmiertelne wydarzenia związane z kodeiną i z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego u niemowląt i dzieci są dobrze opisane. Osoby, które są genetycznie predysponowane do szybkiego metabolizmu kodeiny w morfinę są szczególnie narażone na wysokie ryzyko poważnych działań niepożądanych wynikających ze stosowania produktów zawierających kodeinę. Amerykańska Akademia Pediatrii niedawno potwierdziła swoje oświadczenie, o tym, że brak jest należytych, wykonanych w warunkach kontrolowanych, badań naukowych potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo stosowania kodeiny w leczeniu kaszlu u dzieci , i że w związku z tym należy unikać stosowania produktów zawierających kodeinę.
Terapie aromatyczne
Terapie zawierające niektóre kombinacje mentolu, kamfory oraz olejku eukaliptusowego (jak np. Vicks VapoRub) są powszechnie stosowane w leczeniu objawów przeziębienia u niemowląt i dzieci (choć nie są one zalecane do stosowania u dzieci w wieku poniżej 2 lat). Produkty te są zwykle umieszczone na klatce piersiowej, szyi lub pod nozdrzami (spotkałem również rodziców, którzy umieszczają je na podeszwach stóp ich niemowląt). Badania, biorące pod uwagę wdychanie oparów mentolu u dzieci w wieku szkolnym, nie wykazały poprawy w zakresie objawów kaszlu lub przepływu powietrza w drogach oddechowych, wykazało jednak poprawę w postrzeganiu drożności nosa. W innym badaniu przeziębienia u dzieci w wieku szkolnym porównano Vicks VapoRub, wazelinę i brak terapii. Rodzice dali Vicks najwyższy wynik – w nocy uzyskano zmniejszenie objawów kaszlu u dziecka, zatorów nosa i obniżenie trudności podczas snu. Jednak po przypadku leczenia 18-to miesięcznego dziecka z ciężką niewydolnością oddechową wywołaną prawdopodobnie przez stosowanie Vicks VapoRub umieszczonym na nozdrzach, grupa z Wake Forest University School of Medicine badała wpływ tego produktu na eksperymentalnym modelu dróg oddechowych zwierząt. Okazało się, że vicks powoduje wzrost wydzielania mucyny w tchawicy wpływający na prędkość transportu i zmniejszenie częstotliwości rytmu rzęsek. Na podstawie ich wyników autorzy postawili hipotezę, że faktycznie vicks może prowadzić do wydzielania śluzu, niedrożności małych dróg oddechowych i zwiększonego oporu w przepływie powietrza w nosie.
CAM – metody komplementarne i alternatywne
Jest tak wiele tak zwanych komplementarnych i alternatywnych metod leczenia, które są zgłaszane jako zapobiegające i leczące przeziębienia, że nie jestem w staniem ocenić sprawiedliwie i omówić tutaj ich wszystkich. Omówię Echinacea poniżej, ponieważ jest to najbardziej powszechnie stosowana i najbardziej studiowana z metod alternatywnych CAM przy leczeniu przeziębień. Nie będę natomiast omawiać homeopatii, która nie ma nawet pozorów wiarygodności naukowej i skuteczności.
Leki zmniejszające przekrwienie
Pseudoefedryny i fenylefryna działają na współczulny układ nerwowy powodując skurcz naczyń włosowatych, a tym samym zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa i zatok. U dorosłych wykazano że pseudoefedryna zmniejsza wytwarzanie śluzu i nieżyt nosa. Podobnych dowodów nie zebrano dla fenylefryny , mimo że lek ten w wielu produktach stale zastępuje pseudoefedrynę. Dzieje się tak dlatego, ponieważ produkty zawierające pseudoefedrynę mogą być obecnie sprzedawane wyłącznie w aptekach w celu zapobiegania ich wykorzystania w produkcji metamfetaminy. Nie ma badań wykazujących skuteczność decongestantów (środków zmniejszających przekrwienie) u dzieci, a dawkowanie jest wynikiem ekstrapolacji dawek dla dorosłych. Jedno z badań wykonane przez Hutten i in . i drugie: Clemens i in. nie stwierdzają różnic pomiędzy stosowaniem doustnej kombinacji leków przeciwhistaminowych – zmniejszających przekrwienie i zawierających fenylefrynę oraz placebo. Nie przeprowadzono jak dotąd badań dotyczących stosowania pseudoefedryny u dzieci. Niestety, działanie tych leków na układ nerwowy może powodować poważne działania niepożadane, w tym wysokie ciśnienie krwi, bóle głowy, bezsenność, nudności, wymioty , zaburzenia rytmu serca, a nawet i drgawki. Jeden z leków dostępnych bez recepty – OTC, powszechnie stosowany w kaszlu i przeziębieniu, fenylopropanoloamina, został wycofany z rynku w 2000 roku, ponieważ mógł powodować potencjalnie śmiertelne krwotoki śródczaszkowe.
Echinacea
Środek Echinacea jest często reklamowany jako skuteczne, naturalne lekarstwo na przeziębienie. Istnieje wiele opublikowanych badań dotyczących stosowania Echinacea zarówno w leczeniu jak i zapobieganiu przeziębieniom. Większość z tych badań ma istotne wady metodologiczne. Wykorzystano w nich różne części roślin i w różnych dawkach, prezentując sprzeczne wyniki, trudne do interpretacji w całości. Badanie o najwyższej jakości nie wykazało jednak korzyści nad placebo w leczeniu lub zapobieganiu objawów przeziębienia u młodych dorosłych .
Środki wykrztuśne
Gwajafenezyna jest najczęściej sprzedawanym lekiem stosowanym jako środek wykrztuśny. Produkty te rzekomo działają przez czerpanie wody ze śluzu, przerzedzenie go i tym samym pomagają usunąć z dróg oddechowych. Występuje on w Polsce w produktach takich jak Guajazyl, Robitussin Expectorans i VICKS SymptoMed Comple. W jednym z badań, osoby dorosłe z przeziębieniem odczuły subiektywną poprawę dotyczącą ilości tworzonej w drogach oddechowych plwociny, ale nie dotyczyło to zmniejszenia kaszlu. Nie ma badań wykazujących skuteczność gwajafenezyny u dzieci.
Miód
Być może najbardziej obiecująca substancja w leczeniu przeziębienia i kaszlu u dzieci. W dobrze zaprojektowanym losowym badaniu z podwójnie ślepą próbą dzieci otrzymujące miód gryczany wykazały znaczącą poprawę objawów kaszlu w porównaniu do pacjentów otrzymujących dekstrometorfan lub placebo. Kolejne badanie pokazuje, że miód podany przed snem był bardziej skuteczny niż placebo w zmniejszaniu częstości i nasilenia nocnego kaszlu. Krytyka w stosunku do badań dotyczących skuteczności miodu odnosiła się do braku w placebo słodkiego smaku i do grupy kontrolnej. W ostatnim badaniu placebo było podobne do miodu w smaku, wyglądzie i teksturze.
>> Uwaga: ważne jest, aby pamiętać, że miodu nie należy podawać niemowlętom poniżej 12 miesiąca życia ze względu na ryzyko zatrucia jadem kiełbasianym.
Probiotyki
Według popularnych publikacji probiotyki mają znajdować wiele zastosowań, w tym w profilaktyce przeziębień u dzieci. Badania na dzieciach w ośrodku opieki w Chinach stwierdzają, że te, które otrzymały codziennie Lactobacillus acidophilus NCFM przez 6 miesięcy miały później niższą gorączkę i mniejsze objawy kataru i kaszlu podczas przeziębienia, a także zanotowano u nich krótsze przeziębienia i mniej przepisanych antybiotyków w stosunku do osób otrzymujących placebo. Niższa też była u nich absencja w szkole wynikająca z przeziębienia. Najnowsze badanie Cochrane na próbie losowej weryfikujące stosowanie probiotyków u dzieci stwierdza, że probiotyki mogą w znacznym stopniu zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania na przeziębienie lub choroby wymagające antybiotyku. Krytyką analizy była różna w studium w stosunku do wcześniejszego wyniku liczba przeziębień u dzieci. Ponadto nie jest jasne, które probiotyki dają ochronę przed przeziębieniem. Sugerowano, że heterogeniczność wyników badania może być spowodowana faktem, że układ odpornościowy modulujący działanie probiotyków może różnie reagować na poszczególne gatunki probiotyków. Obecny konsensus oparty jest na stwierdzeniu, że potrzebnych jest więcej danych dla poszczególnych gatunków i szczepów probiotycznych przed uogólnione zaleceń.
Słone spreje do nosa i płyny
Być może najbardziej powszechnie stosowane w leczeniu przeziębień u niemowląt są krople z roztworem soli i spreje do przewodów nosowych, które często wprowadza się przy pomocy specjalnej gruszki. Pomimo tego, że nie jest prawdopodobne, aby spowodować coś więcej niż przejściową poprawę niedrożności nosa, w jednym z badań oceniano poziom objawów podczas przeziębienia, a także w profilaktyce przeziębień u dzieci poddawanych zakropleniu nosa roztworami soli. Ich wynik wykazał znaczną poprawę w bólu gardła , kaszlu, niedrożności nosa i obniżenie wydzieliny w leczeniu przeziębienia, a także niższą liczbę dni choroby, krótszy okres nieobecności w szkole i mniejsze powikłania u dzieci otrzymujących solankę jako środek zapobiegawczy.
Cynk
O ile cynk ma zdolność do hamowania replikacji rinowirusa w warunkach laboratoryjnych, to badania kliniczne w leczeniu przeziębień nie dały zadowalających rezultatów. Chociaż bardzo niewielką poprawę osiągnięto w jednym z badań dorosłych, to korzystny efekt obserwowano jedynie dla cynku rozpuszczonego w dużych dawkach 5-6 razy dziennie. W takich dawkach działania niepożadane były znaczące, a pacjenci skarżyli się na zły smak w ustach. Nie trzeba dodawać, że dawkowanie 5-6 razy dziennie ze względu na działania niepożądane wyklucza cynk jako realną opcję leczenia przeziębienia u dzieci. Dodatkowo, dobrze zaprojektowane losowe badanie kontrolne z podwójnym maskowaniem z udziałem placebo nie wykazało skuteczności cynku w przypadku przeziębienia u dzieci i młodzieży.
Zapobieganie jest najlepszym lekarstwem
Przeziębienie jest spowodowane przez wiele różnych wirusów i serotypów wirusa, a wirusy te mutują szybko w organizmie ludzkiego gospodarza. To sprawia, że znalezienie skutecznych metod leczenia i szczepionek jest bardzo trudne. Ponieważ znalezienie lekarstwa na przeziębienie jest mało prawdopodobne najlepszym rozwiązaniem jest zapobieganie zakażeniu. Zakażenie występuje głównie poprzez kropelki aerozolu (powstałe w wyniku kichania i kaszlu) lub dotknięcie zanieczyszczonego przedmiotu lub osoby. Następnie ma miejsce automatyczne wszczepienie sobie wirusa (na przykład przez dotknięcie nosa lub oczu). Istnieją skąpe dowody na poparcie skuteczności działania diety lub leczniczej profilaktyki przeziębienia. Najlepszym sposobem, aby zapobiec przeziębieniu jest ograniczenie ekspozycji na wirusa. Oznacza to częste mycie rąk, przebywanie z dala od chorych. Obecnie nie ma dowodów na to, że wykorzystanie środków do dezynfekcji rąk zapobiega wtórnej ekspozycji na wirusa przeziębienia, w tym wirusa nieżytu nosa (najczęstsza przyczyna przeziębienia u dzieci) , podobnie jak nie ma dowodów na skuteczność „antybakteryjnego” mydła (zwykle zawierającego triclosan lub triclocarban). Nie ma dowodów skuteczności w zapobieganiu przeziębieniom, a środki te są teraz pod ścisłą kontrolą FDA.
Nowoczesna medycyna ma czasem dość ograniczone możliwości. Musimy być szczerzy i pokorni w obliczu tych ograniczeń. To ostatecznie odróżnia leczenie oparte na podstawach naukowych od pseudonauki i wierzeń.
Więcej informacji o przeziębieniu
Wirusy przeziębienia oddziałują poprzez podrażnienie błony śluzowej naszego gardła i nosa. Po tym jak infekcja już się rozpocznie, następuje stopniowe rozszerzenie i wzrost przepuszczalności naszych naczyń krwionośnych. Zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej to typowe objawy przeziębienia i grypy. Jednocześnie gruczoły wydzielają większą ilość śluzu, co dla nas oznacza katar i towarzyszące mu kichanie. Objawom tym może towarzyszyć także stan podgorączkowy (na ogół do 38 stopni C) i suchy, meczący kaszel.
W każdej aptece można znaleźć całe rzędy środków przeznaczonych do leczenia lub zapobiegania ostremu zakażeniu górnych dróg oddechowych, którą to chorobę powszechnie nazywamy przeziębieniem. Mimo to, niewiele z nich jest w stanie faktycznie poprawić stan naszego zdrowia. W większości przypadków, w szczególności, gdy stosowane są u dzieci, działania niepożądane tych leków mogą być gorsze niż objawy przeziębienia, które mają leczyć.
Czym jest przeziębienie?
Określenie „przeziębienie” odnosi się do kompleksu, objawów i symptomów o podobnych właściwościach, które mogą być wywołane przez wiele różnych wirusów. Infekcja górnych dróg oddechowych (ang. URI) zwykle określana jest przez lekarzy jako wirusowa, objawiająca się bardzo dobrze znanymi cechami, do których należą katar, przekrwienie błony śluzowej nosa, kichanie, kaszel, a czasami ból gardła i łzawienie oczu. Przeziębienia mogą być również związane z oznakami i objawami ogólnoustrojowymi, takimi jak gorączka, dreszcze, złe samopoczucie i bóle mięśni , choć te są zazwyczaj postrzegane jako objawy grypy , lub „zespołu grypopodobnego” spowodowane przez inne wirusy. Co najmniej 50% przeziębień powodują rinowirusy, z których znanych jest około 100 tzw. serotypów. Inne wirusy , które mogą powodować przeziębienia to enterowirusy, adenowirusy, syncytialny wirus oddechowy (RSV), koronawirus, wirusy grypy i paragrypy oraz ludzki metapneumowirus (HMPV). Rinowirusy najlepiej czują się w niższych temperaturach występujących w środowisku panującym w naszym nosie, w przeciwieństwie do cieplejszych okolic w głębi ciała, dlatego podstawowe oznaki i objawy zakażenia występują właśnie tam. Inne wirusy mogą powodować choroby wpływające na organizm ludzki bardziej systemowo, a więc zdolne są do wytwarzania bardziej poważnych chorób. Typowe przeziębienie narasta w pierwszych 3-4 dniach, szczyt osiąga przez następne 1-2 dni, a następnie utrzymuje się i gaśnie przez kolejne 3-4 dni. Większość przeziębień ustaje lub znacząco zanika w ciągu dni 7-10 choroby.Jeżeli mamy trochę szczęścia i trafimy na szczep grypy typu B lub C to mamy szanse na łagodny przebieg choroby, co dotyczy niestety tylko dorosłych. Po zainfekowaniu wirusem grypy typu C, nabywamy trwałą odporność organizmu na tę rodzinę wirusów, co jest przy całej niefortunności tego zdarzenia – pocieszające. Na grypę typu C szczególnie narażone są dzieci, bo u nich ma ona najpoważniejszy przebieg.
Znacznie gorzej, gdy dopadnie nas wirus grypy typu A. Cechuje go wysoka gorączka, towarzyszące jej dreszcze oraz ból mięśnie lub „łamanie” w kościach, a także ogólnie obolałe mięśnie, a także równie niemiłe objawy: kaszel, katar, czasami zapalenie spojówek a nawet bóle brzucha lub wymioty. Wirus typu A i choroba z nim związana oznacza zwykle gwałtowne pogorszenie się stanu pacjenta i wysoką gorączką oraz towarzyszące jej dreszcze. Na samym początku grypy typu A odczuwamy bardzo szybki wzrost gorączki, która może osiągnąć nawet poziom 40 stopni C. Atak wysokiej temperatury i towarzyszące mu osłabienie organizmu oraz ból (mięsni, kości) utrzymuje się zwykle 4 do 5 dni. Wówczas drobnoustroje chorobotwórcze wytwarzają jady, tzw. pirogeny, drażniące ośrodki odczuwania ciepła w mózgu. Oznacza to dla pacjenta wzrost całej temperatury ciała. Nie oznacza to jednak nic złego, przeciwnie, umiarkowana gorączka pobudza nasz układ odpornościowy do produkcji przeciwciał zwalczających atakujące organizm wirusy. Natomiast zbyt wysoka gorączka, to znaczy powyżej 39C, jest niekorzystna dla organizmu gdyż ma destrukcyjny wpływ na nasz mózg. W drastycznych przypadkach może prowadzić do bezsenności lub może prowokować do występowania drgawek.
Prosząc o lekarstwo
Pomimo stosunkowo krótkiego ograniczonego i na ogół łagodnego w swym charakterze – przeziębienia objawy mogą być bardzo nieprzyjemne i powodować olbrzymią ilość utraconych dni pracy i szkoły. Nie powinien stanowić zaskoczenia fakt, że wielu ludzi chce spróbować środków łagodzących uciążliwe objawy przeziębienia wydając w sumie blisko 3 mld dolarów w USA rocznie na środki zaradcze. Prawie każdy ma swój ulubiony środek na przeziębienia. Moja matka zawsze zaczynała od dobowej dawki 1000 mg witaminy C na początku wszelkich przeziębień. Niestety, pomimo używanych wszystkich środków marketingu, szumu medialnego i niemal powszechnej wiary w działanie przynajmniej jednej formy takiego środka istnieje niewiele dowodów na skuteczność powszechnie stosowanych lekarstw na przeziębienie.
Brak skuteczności środków na przeziębienie nie jest zaskakująca, jeśli weźmie się pod uwagę patofizjologię objawów przeziębienia. Te znane i irytujące oznaki i objawy są głównie wynikiem odpowiedzi zapalnej organizmu i sygnału do niszczenia wirusa w zainfekowanych komórkach górnych dróg oddechowych. System immunologiczny (z wyjątkiem osób z wrodzonym lub nabytym niedoborem odporności) jest zazwyczaj całkowicie zdolny do szybkiego przeciwdziałania chorobom górnych dróg oddechowych i działaniu tych wirusów. Większość chwały za zwalczenie choroby należy prawdopodobnie przypisać ograniczonemu charakterowi przeziębienia, samoistnej odpowiedzi naszego organizmu i własnym zdolnościom usuwania wirusa i naprawianiu szkód, które wyrządza choroba.
Nie tylko brakuje dowodów naukowych na skuteczność środków na przeziębienie, ale stosowanie ich u dzieci wiąże się ze znaczącym wzrostem zachorowalności, a niekiedy nawet zgonami. Każdego roku w Stanach Zjednoczonych do ponad 7000 dzieci poniżej 12 roku życia wzywane jest pogotowie w wyniku działań niepożądanych związanych z środkami na przeziębienie. Jest to w dużej mierze wynik niewłaściwego dawkowania lub niewłaściwej częstości podawania środków. W jednym z badań wykazano, że tylko 30% rodziców potrafi zarówno dokonać dokładnego pomiaru jak i prawidłowo odmierzyć dawkę leku OTC na przeziębienie dla dziecka. Ponadto tym, co przyczynia się do wystąpienia niekorzystnych zdarzeń jest to, że wiele środków na przeziębienie dla dzieci to produkty zwalczające wiele symptomów, zawierające kilka różnych leków. Gdy rodzice podają więcej niż jeden lek jednocześnie swojemu dziecku może dojść przypadkowo do przedawkowania co najmniej jednego ze składników. Na przykład, wiele leków na przeziębienie zawiera paracetamol (acetaminofen) będący reduktorem gorączki. Nieświadomi tego rodzice często jednocześnie podają dzieciom paracetamol jako oddzielny lek powodując ryzyko niebezpiecznego przedawkowania.
Ta sama kuracja na podobne choroby
Czasami kilka razy dziennie jestem pytany przez rodziców co może ulżyć cierpieniu ich dziecka. Moja rada jest daleka od tego by nazwać ją „postępową”. To dlatego, że próbuję, najlepiej jak tylko mogę, ograniczyć moje rady do tego, co może być uznane za prawdziwe w oparciu o dowody naukowe. Często sprawia to, że rodzice wychodzą ode mnie niezadowoleni, a czasem nawet sfrustrowani lub w złości. Jednak niektórzy rodzice są mi wdzięczni uznając moją uczciwość i wierność przysiędze Hipokratesa „po pierwsze nie szkodzić”. Ale liczba dzieci, którym podaje się środki na przeziębienie w USA jest naprawdę zdumiewająca. Co tydzień około 10 % dzieci (z ponad 82 mln wszystkich amerykańskich dzieci według US Census 2012 ) bierze te leki bez udowodnionej skuteczności narażając się na znaczne ryzyko.
W październiku 2007 roku zaniepokojony brakiem dowodów potwierdzających skuteczność środków na przeziębienie u dzieci i w trosce o bezpieczeństwo osób korzystających z tych produktów bez recepty Komitet Leków FDA oraz Pediatryczny Komitet Doradczy jednomyślnie ostrzegł przed używaniem środków na przeziębienie u dzieci do 2 lat. W odpowiedzi producenci amerykańscy dobrowolnie wycofali te produkty sprzedawane dla niemowląt w wieku poniżej 2. W 2008 r., producenci zmienili także ich etykietowanie, aby ostrzegać przed używaniem w przypadku dzieci w wieku do 4 lat. Choć większość z członków Komitetu Doradczego FDA głosowała przeciwko użyciu środków na przeziębienie u dzieci w wieku poniżej 6 lat, FDA nie sformułowało jeszcze oficjalnie tego zalecenia. Jednak Amerykańska Akademia Pediatrii oficjalnie wypowiada się przeciwko ich stosowaniu u dzieci poniżej 6 roku życia.
Mimo, że w badaniach na próbie losowej skuteczność środków na przeziębienie nie wykazuje żadnej różnicy w porównaniu do placebo i mimo możliwości wystąpień poważnych działań niepożądanych produkty te pozostają wszechobecne na półkach aptecznych, a rodzice i wielu lekarzy dziecięcych przyzwyczaiło się do ich stosowania w leczeniu przeziębienia u dzieci. Choć zmiany oznakowania, o których mowa wcześniej, spowodowały znaczny spadek zgłaszanych działań niepożądanych związanych z środkami na przeziębienie u dzieci poniżej 4 lat, ich stosowanie jest nadal częste.
Skuteczność poszczególnych środków na przeziębienie
Przeciwbólowe / przeciwgorączkowe
Na podstawie moich doświadczeń jestem w stanie stwierdzić, że rodzice często podają paracetamol lub ibuprofen, aby leczyć dzieci z przeziębienia w taki sposób, jakby to było jakieś panaceum lub działający magicznie eliksir. Chociaż mogą pomóc w walce z gorączką lub bólami mięśni, nie wpływają one na oznaki choroby górnych dróg oddechowych i objawy przeziębienia. Paracetamol może w rzeczywistości powstrzymać przeciwciała neutralizujące wirusa, potencjalnie przedłużając działanie wirusa i objawy przeziębienia.
Antybiotyki i leki przeciwwirusowe
Antybiotyki nie robią nic, co mogłoby pomóc w leczeniu przeziębienia. Istnieją zakażenia górnych dróg oddechowych, na które mogą być podane antybiotyki , np. niektóre infekcje ucha i zatok , które stanowią potencjalne źródło powikłań przy przeziębieniu. Jednak jak wszyscy wiemy przeziębienia nie leczy się antybiotykami. Niestety, w codziennej praktyce leczenie antybiotykami przeziębienia nie jest niczym niezwykłym śród lekarzy, co przyczynia się wraz z dodawaniem antybiotyków do paszy zwierzęcej do bardzo niebezpiecznego zyskiwania oporności drobnoustrojów na antybiotyki. Ale to temat na osobny artykuł.
Istnieją poważne przeszkody na drodze do stworzenia efektywnego środka przeciwwirusowego skutecznego przy przeziębieniach. Należą do nich ogromną liczba wirusów i serotypów wirusa, które mogą powodować przeziębienia, a także łatwość, z jaką te wirusy podlegają mutacji. Z podobnych powodów opracowanie szczepionki przeciwko przeziębieniom jest praktycznie niemożliwe. Jednym skutecznym środkiem przeciwwirusowym jest pleconaril , który wykazał pewną skuteczność w badaniach wstępnych (głównie u dorosłych), ale został odrzucony przez FDA w 2002 roku ze względu na niekorzystny profil działań niepożądanych.
Leki przeciwhistaminowe
Niektóre badania wykazały niewielki spadek skłonności do kichania i swędzenia nosa po zastosowaniu leków przeciwhistaminowych u dorosłych. Chociaż leki te są przydatne w leczeniu alergii, jej oznak i objawów, które przypominają przeziębienie, nie okazały się jednak skuteczne w leczeniu przeziębień u dzieci. Wiele produktów bez recepty (OTC) przeznaczonych do stosowania u dzieci , jako „objawowych” przeciw kaszlowi i przeziębieniu zawiera środki lecznicze przeciwhistaminowe pierwszej generacji, które mogą mieć istotne antycholinergiczne działania niepożądane. Mogą to być zaburzenia żołądkowo-jelitowe, suchość w ustach, przyspieszenie czynności serca, a nawet zaburzenia rytmu serca, depresja centralnego układu nerwowego ( pobudzenie) lub halucynacje i depresja oddechowa.
Leki przeciwkaszlowe (leki na kaszel)
Kiedy byłem na studniach uczono mnie, że nigdy nie leczy się kaszlu, ponieważ kaszel jest mechanizmem obronnym, który oczyszcza drogi oddechowe z wydzieliny i patogenów. W tym czasie sądziliśmy, że nie ma to znaczenia, gdyż nie ma lekarstwa na kaszel, które okazałoby się rzeczywiście lepsze niż placebo. Jednakże współcześnie istnieją takie leki i należy brać pod uwagę także potencjalnie ich poważne działania niepożądane.
Dekstrometorfan (w Polsce np. Acodin, Robitussin, Gripex) jest jedną z najczęstszych „tłumiących kaszel” substancji na rynku. Jest substancją, która przy podawaniu prawidłowym ma niski potencjał do działań niepożądanych. Przy wyższych dawkach jednakże może powodować poważne skutki w ośrodkowym układzie nerwowym, w tym halucynacje i stany dysocjacyjne. Niestety, w rzeczywistości Dekstrometorfan nie działa. W badaniu z 2004 r. wykazano, że ani dekstrometorfan ani działająca przeciwhistaminowo difenhydramina nie daje lepszych wyników w stosunku do placebo w odniesieniu do nocnego kaszlu lub trudności snu u dzieci z przeziębieniami. Inne badania wykazały, że zwiększenie dawki dekstrometorfanu nie poprawi jego skuteczności i może doprowadzić do zwiększonego ryzyka wystąpienia efektów ubocznych. Istnieją pewne dowody, że dekstrometorfan może być nawet odpowiedzialny za niektóre zgony niemowląt.
Kodeina była wykorzystywana przez długi czas w leczenia kaszlu u dzieci pomimo braku dowodów, że jest ona rzeczywiście skuteczniejsza od placebo. Kodeina jest związkiem opioidowym, który jest przekształcany w wątrobie do morfiny, jego aktywnego metabolitu. Poważne, czasem śmiertelne wydarzenia związane z kodeiną i z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego u niemowląt i dzieci są dobrze opisane. Osoby, które są genetycznie predysponowane do szybkiego metabolizmu kodeiny w morfinę są szczególnie narażone na wysokie ryzyko poważnych działań niepożądanych wynikających ze stosowania produktów zawierających kodeinę. Amerykańska Akademia Pediatrii niedawno potwierdziła swoje oświadczenie, o tym, że brak jest należytych, wykonanych w warunkach kontrolowanych, badań naukowych potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo stosowania kodeiny w leczeniu kaszlu u dzieci , i że w związku z tym należy unikać stosowania produktów zawierających kodeinę.
Terapie aromatyczne
Terapie zawierające niektóre kombinacje mentolu, kamfory oraz olejku eukaliptusowego (jak np. Vicks VapoRub) są powszechnie stosowane w leczeniu objawów przeziębienia u niemowląt i dzieci (choć nie są one zalecane do stosowania u dzieci w wieku poniżej 2 lat). Produkty te są zwykle umieszczone na klatce piersiowej, szyi lub pod nozdrzami (spotkałem również rodziców, którzy umieszczają je na podeszwach stóp ich niemowląt). Badania, biorące pod uwagę wdychanie oparów mentolu u dzieci w wieku szkolnym, nie wykazały poprawy w zakresie objawów kaszlu lub przepływu powietrza w drogach oddechowych, wykazało jednak poprawę w postrzeganiu drożności nosa. W innym badaniu przeziębienia u dzieci w wieku szkolnym porównano Vicks VapoRub, wazelinę i brak terapii. Rodzice dali Vicks najwyższy wynik – w nocy uzyskano zmniejszenie objawów kaszlu u dziecka, zatorów nosa i obniżenie trudności podczas snu. Jednak po przypadku leczenia 18-to miesięcznego dziecka z ciężką niewydolnością oddechową wywołaną prawdopodobnie przez stosowanie Vicks VapoRub umieszczonym na nozdrzach, grupa z Wake Forest University School of Medicine badała wpływ tego produktu na eksperymentalnym modelu dróg oddechowych zwierząt. Okazało się, że vicks powoduje wzrost wydzielania mucyny w tchawicy wpływający na prędkość transportu i zmniejszenie częstotliwości rytmu rzęsek. Na podstawie ich wyników autorzy postawili hipotezę, że faktycznie vicks może prowadzić do wydzielania śluzu, niedrożności małych dróg oddechowych i zwiększonego oporu w przepływie powietrza w nosie.
CAM – metody komplementarne i alternatywne
Jest tak wiele tak zwanych komplementarnych i alternatywnych metod leczenia, które są zgłaszane jako zapobiegające i leczące przeziębienia, że nie jestem w staniem ocenić sprawiedliwie i omówić tutaj ich wszystkich. Omówię Echinacea poniżej, ponieważ jest to najbardziej powszechnie stosowana i najbardziej studiowana z metod alternatywnych CAM przy leczeniu przeziębień. Nie będę natomiast omawiać homeopatii, która nie ma nawet pozorów wiarygodności naukowej i skuteczności.
Leki zmniejszające przekrwienie
Pseudoefedryny i fenylefryna działają na współczulny układ nerwowy powodując skurcz naczyń włosowatych, a tym samym zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa i zatok. U dorosłych wykazano że pseudoefedryna zmniejsza wytwarzanie śluzu i nieżyt nosa. Podobnych dowodów nie zebrano dla fenylefryny , mimo że lek ten w wielu produktach stale zastępuje pseudoefedrynę. Dzieje się tak dlatego, ponieważ produkty zawierające pseudoefedrynę mogą być obecnie sprzedawane wyłącznie w aptekach w celu zapobiegania ich wykorzystania w produkcji metamfetaminy. Nie ma badań wykazujących skuteczność decongestantów (środków zmniejszających przekrwienie) u dzieci, a dawkowanie jest wynikiem ekstrapolacji dawek dla dorosłych. Jedno z badań wykonane przez Hutten i in . i drugie: Clemens i in. nie stwierdzają różnic pomiędzy stosowaniem doustnej kombinacji leków przeciwhistaminowych – zmniejszających przekrwienie i zawierających fenylefrynę oraz placebo. Nie przeprowadzono jak dotąd badań dotyczących stosowania pseudoefedryny u dzieci. Niestety, działanie tych leków na układ nerwowy może powodować poważne działania niepożadane, w tym wysokie ciśnienie krwi, bóle głowy, bezsenność, nudności, wymioty , zaburzenia rytmu serca, a nawet i drgawki. Jeden z leków dostępnych bez recepty – OTC, powszechnie stosowany w kaszlu i przeziębieniu, fenylopropanoloamina, został wycofany z rynku w 2000 roku, ponieważ mógł powodować potencjalnie śmiertelne krwotoki śródczaszkowe.
Echinacea
Środek Echinacea jest często reklamowany jako skuteczne, naturalne lekarstwo na przeziębienie. Istnieje wiele opublikowanych badań dotyczących stosowania Echinacea zarówno w leczeniu jak i zapobieganiu przeziębieniom. Większość z tych badań ma istotne wady metodologiczne. Wykorzystano w nich różne części roślin i w różnych dawkach, prezentując sprzeczne wyniki, trudne do interpretacji w całości. Badanie o najwyższej jakości nie wykazało jednak korzyści nad placebo w leczeniu lub zapobieganiu objawów przeziębienia u młodych dorosłych .
Środki wykrztuśne
Gwajafenezyna jest najczęściej sprzedawanym lekiem stosowanym jako środek wykrztuśny. Produkty te rzekomo działają przez czerpanie wody ze śluzu, przerzedzenie go i tym samym pomagają usunąć z dróg oddechowych. Występuje on w Polsce w produktach takich jak Guajazyl, Robitussin Expectorans i VICKS SymptoMed Comple. W jednym z badań, osoby dorosłe z przeziębieniem odczuły subiektywną poprawę dotyczącą ilości tworzonej w drogach oddechowych plwociny, ale nie dotyczyło to zmniejszenia kaszlu. Nie ma badań wykazujących skuteczność gwajafenezyny u dzieci.
Miód
Być może najbardziej obiecująca substancja w leczeniu przeziębienia i kaszlu u dzieci. W dobrze zaprojektowanym losowym badaniu z podwójnie ślepą próbą dzieci otrzymujące miód gryczany wykazały znaczącą poprawę objawów kaszlu w porównaniu do pacjentów otrzymujących dekstrometorfan lub placebo. Kolejne badanie pokazuje, że miód podany przed snem był bardziej skuteczny niż placebo w zmniejszaniu częstości i nasilenia nocnego kaszlu. Krytyka w stosunku do badań dotyczących skuteczności miodu odnosiła się do braku w placebo słodkiego smaku i do grupy kontrolnej. W ostatnim badaniu placebo było podobne do miodu w smaku, wyglądzie i teksturze.
>> Uwaga: ważne jest, aby pamiętać, że miodu nie należy podawać niemowlętom poniżej 12 miesiąca życia ze względu na ryzyko zatrucia jadem kiełbasianym.
Probiotyki
Według popularnych publikacji probiotyki mają znajdować wiele zastosowań, w tym w profilaktyce przeziębień u dzieci. Badania na dzieciach w ośrodku opieki w Chinach stwierdzają, że te, które otrzymały codziennie Lactobacillus acidophilus NCFM przez 6 miesięcy miały później niższą gorączkę i mniejsze objawy kataru i kaszlu podczas przeziębienia, a także zanotowano u nich krótsze przeziębienia i mniej przepisanych antybiotyków w stosunku do osób otrzymujących placebo. Niższa też była u nich absencja w szkole wynikająca z przeziębienia. Najnowsze badanie Cochrane na próbie losowej weryfikujące stosowanie probiotyków u dzieci stwierdza, że probiotyki mogą w znacznym stopniu zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania na przeziębienie lub choroby wymagające antybiotyku. Krytyką analizy była różna w studium w stosunku do wcześniejszego wyniku liczba przeziębień u dzieci. Ponadto nie jest jasne, które probiotyki dają ochronę przed przeziębieniem. Sugerowano, że heterogeniczność wyników badania może być spowodowana faktem, że układ odpornościowy modulujący działanie probiotyków może różnie reagować na poszczególne gatunki probiotyków. Obecny konsensus oparty jest na stwierdzeniu, że potrzebnych jest więcej danych dla poszczególnych gatunków i szczepów probiotycznych przed uogólnione zaleceń.
Słone spreje do nosa i płyny
Być może najbardziej powszechnie stosowane w leczeniu przeziębień u niemowląt są krople z roztworem soli i spreje do przewodów nosowych, które często wprowadza się przy pomocy specjalnej gruszki. Pomimo tego, że nie jest prawdopodobne, aby spowodować coś więcej niż przejściową poprawę niedrożności nosa, w jednym z badań oceniano poziom objawów podczas przeziębienia, a także w profilaktyce przeziębień u dzieci poddawanych zakropleniu nosa roztworami soli. Ich wynik wykazał znaczną poprawę w bólu gardła , kaszlu, niedrożności nosa i obniżenie wydzieliny w leczeniu przeziębienia, a także niższą liczbę dni choroby, krótszy okres nieobecności w szkole i mniejsze powikłania u dzieci otrzymujących solankę jako środek zapobiegawczy.
Cynk
O ile cynk ma zdolność do hamowania replikacji rinowirusa w warunkach laboratoryjnych, to badania kliniczne w leczeniu przeziębień nie dały zadowalających rezultatów. Chociaż bardzo niewielką poprawę osiągnięto w jednym z badań dorosłych, to korzystny efekt obserwowano jedynie dla cynku rozpuszczonego w dużych dawkach 5-6 razy dziennie. W takich dawkach działania niepożadane były znaczące, a pacjenci skarżyli się na zły smak w ustach. Nie trzeba dodawać, że dawkowanie 5-6 razy dziennie ze względu na działania niepożądane wyklucza cynk jako realną opcję leczenia przeziębienia u dzieci. Dodatkowo, dobrze zaprojektowane losowe badanie kontrolne z podwójnym maskowaniem z udziałem placebo nie wykazało skuteczności cynku w przypadku przeziębienia u dzieci i młodzieży.
Zapobieganie jest najlepszym lekarstwem
Przeziębienie jest spowodowane przez wiele różnych wirusów i serotypów wirusa, a wirusy te mutują szybko w organizmie ludzkiego gospodarza. To sprawia, że znalezienie skutecznych metod leczenia i szczepionek jest bardzo trudne. Ponieważ znalezienie lekarstwa na przeziębienie jest mało prawdopodobne najlepszym rozwiązaniem jest zapobieganie zakażeniu. Zakażenie występuje głównie poprzez kropelki aerozolu (powstałe w wyniku kichania i kaszlu) lub dotknięcie zanieczyszczonego przedmiotu lub osoby. Następnie ma miejsce automatyczne wszczepienie sobie wirusa (na przykład przez dotknięcie nosa lub oczu). Istnieją skąpe dowody na poparcie skuteczności działania diety lub leczniczej profilaktyki przeziębienia. Najlepszym sposobem, aby zapobiec przeziębieniu jest ograniczenie ekspozycji na wirusa. Oznacza to częste mycie rąk, przebywanie z dala od chorych. Obecnie nie ma dowodów na to, że wykorzystanie środków do dezynfekcji rąk zapobiega wtórnej ekspozycji na wirusa przeziębienia, w tym wirusa nieżytu nosa (najczęstsza przyczyna przeziębienia u dzieci) , podobnie jak nie ma dowodów na skuteczność „antybakteryjnego” mydła (zwykle zawierającego triclosan lub triclocarban). Nie ma dowodów skuteczności w zapobieganiu przeziębieniom, a środki te są teraz pod ścisłą kontrolą FDA.
Nowoczesna medycyna ma czasem dość ograniczone możliwości. Musimy być szczerzy i pokorni w obliczu tych ograniczeń. To ostatecznie odróżnia leczenie oparte na podstawach naukowych od pseudonauki i wierzeń.
Więcej informacji o przeziębieniu